SAMODIAGNOZA. Jak zdiagnozować siebie?

Samodiagnoza (autodiagnoza) chorób i zaburzeń psychicznych. Kiedy samodzielne diagnozowanie siebie może okazać się pomocne? Jak zdiagnozować się w sposób świadomy i rozważny?

Samodiagnoza (in. autodiagnoza) dotycząca chorób i zaburzeń psychicznych jest w przestrzeni internetowej mocno odradzana i krytykowana. Czy jest to słuszne? Poniekąd na pewno, ale czy diagnozowanie siebie należy bezwzględnie skreślić? Uważam, że nie. Autodiagnoza wcale nie musi nieść za sobą samych negatywnych skutków. Wręcz przeciwnie, może przynieść cenne i bardzo potrzebne wnioski. Z uwagi na dwie strony medalu autodiagnozy, bardzo ważne jest poznać zarówno negatywne, jak i pozytywne jej aspekty i świadomie obrać właściwą dla siebie drogę.

SAMODIAGNOZA. Jak zdiagnozować siebie? Spis treści :

1. Czym jest samodiagnoza?
2. Czy autodiagnoza to diagnoza?
3. Samodiagnoza : niezbędna wiedza. Jak odpowiedzialnie zdiagnozować siebie?

4. Odpowiedzialna samodiagnoza w 5-ciu krokach :
   • 1. Rozpoczęcie samoobserwacji na co dzień.
   • 2. Opisanie swoich problemów, trudności i stanów emocjonalnych.
   • 3. Zapoznanie się z różnymi zaburzeniami poprzez klasyfikację chorób i problemów zdrowotnych.
   • 4. Zdobywanie wiedzy o zaburzeniu, chorobie lub problemie psychicznym.
   • 5. Weryfikacja swoich podejrzeń u specjalisty.

5. Internetowe testy na zaburzenia i choroby psychiczne, czy warto je wykonywać?
6. Dwie strony medalu : prawidłowa i nieprawidłowa samodiagnoza.
7. Kiedy sięgnąć po pomoc?

Czym jest samodiagnoza?

Samodiagnoza, autodiagnoza, czyli samodzielne diagnozowanie siebie pod kontem wszelkich nieprawidłowości w funkcjonowaniu naszego organizmu. Precyzując, to poszukiwanie i ustalanie przyczyn problemów ze zdrowiem, osadzając je w konkretnych zaburzeniach i chorobach zdrowotnych. Osoby, które podejmują się autodiagnozy, opierają swoją wiedzę zwykle o darmowe materiały dostępne w sieci. Natomiast słuszne niepewności dotyczą jakości czytanych treści oraz trafności samodzielnej diagnozy, w kontekście chociażby wątpliwego obiektywizmu względem siebie. W tym momencie okazuje się, że poprawnie przeprowadzona samodiagnoza wymaga większego zaangażowania w sprawę, niż może się to wydawać na pierwszą myśl.

Czy autodiagnoza to diagnoza?

Specjalistyczną diagnozę może podjąć wyłącznie wykfalifikowany w tym kierunku specjalista : lekarz psychiatra lub psycholog kliniczny. Jest natomiast wiele pracy, którą możemy wykonać sami, by diagnoza była prawidłowa a dalsza droga oraz leczenie bardziej świadome.

Diagnostykę w kierunku zaburzeń, chorób i problemów psychicznych przeprowadzają psychiatrzy, psychologowie oraz psychoterapeuci. Samodzielną diagnozę kliniczną może postawić lekarz psychiatra lub psycholog kliniczny. Natomiast samodiagnoza, do momentu potwierdzenia jej przez specjalistę, zawsze będzie jedynie naszym podejrzeniem. Nawet mimo naszej pewności. Warto jednak pamiętać, że jest bezsprzecznie wiele pracy, którą możemy wykonać sami, by diagnoza była prawidłowa, a dalsza droga oraz leczenie bardziej świadome.

Samodiagnoza : niezbędna wiedza. Jak odpowiedzialnie zdiagnozować siebie?

Autodiagnoza prowadzona w sposób wartościowy, musi opierać się w dużej mierze o własną analizę, to znaczy przetwarzanie zdobywanych informacji. Czytanie bowiem to połowa sukcesu. Drugą najważniejszą umiejętnością jest prowadzenie samoobserwacji, co oznacza obserwowanie swojego samopoczucia i funkcjonowania na co dzień. Analizie musimy poddać zarówno informacje zdobywane z zewnątrz, jak i te, zdobywane z własnych obserwacji.

Nieprawidłowości natury psychicznej to bardzo wrażliwy materiał. Na początku diagnostyki nietrudno o chybione wnioski. Nawet specjaliści nie są nieomylni i zdarza się, że pierwsza diagnoza jest nietrafna. Ale im więcej danych dostarczymy, na początku sobie, następnie specjaliście oraz im dłuższy okres obserwacji, tym większa szansa na diagnozę prawidłową.

Zacznijmy diagnozowanie siebie od podstaw. Jakie są według mnie najważniejsze zasady autodiagnozy?

Bądź świadomy, że…

1. Autodiagnoza nie jest postawieniem diagnozy, a jedynie podejrzeniem.
2. Diagnostykę pod kontem zaburzeń psychicznych może przeprowadzić lekarz psychiatra, psycholog i psychoterapeuta.

Pamiętaj o podstawowych zasadach.

1. Opisując swoje objawy i problemy po raz pierwszy, nie kieruj się opisem zaburzeń i chorób, nawet tych, które u siebie podejrzewamy, by nie zawężać myślenia.
2. Nie polegaj na swoich przekonaniach. Polegaj na zweryfikowanej wiedzy.
3. Porównaj zaburzenia z podobnymi objawami i określ wszelkie różnice między nimi. Zdobyta wiedza musi być zatem wystarczająco szczegółowa.
4. Swoje podejrzenia zweryfikuj u specjalisty.

Poprawna samodiagnoza. Analiza w 5-ciu krokach.

Krok 1. Rozpoczęcie samoobserwacji na co dzień. Poznajemy siebie.

Autodiagnozę warto zacząć od samoobserwacji oraz regularnego spisywania zaobserwowanego samopoczucia oraz wszelkich trudności nieprawidłowości. W tym celu warto :

• obserwować swój stan psychiczny i fizyczny każdego dnia;
• na bieżąco spisywać swoje obserwacje;
• codziennie prowadzić pamiętnik, notes lub dziennik nastrojów;
• opisywać swój nastrój i emocje towarzyszące różnym zdarzeniom;
• zwracać uwagę na wszelkie zmiany samopoczucia i zachowania w ciągu dnia;
• opisywać elementy naszego funkcjonowania, które sprawiają nam trudności;
• starać się zauważyć, co mogło przyczynić się do ewentualnych zmian w zachowaniu i samopoczuciu;
• zapisywać zdarzenia, które nas poruszyły, wywołały skrajne emocje, czy zmianę samopoczucia, zaznaczając i opisując samopoczucie i emocje, jakie wtedy nam towarzyszyły.

W opisie swojego stanu psychofizycznego na co dzień można uwzględnić :

• zmienność samopoczucia i nastroju,
• nieprawidłowy apetyt,
• zapotrzebowanie na sen,
• energię, motywację, chęci,
• zachowania odbiegające od norm,
• wszelkie trudności w funkcjonowaniu,
• dolegliwości fizyczne,
• inne trudności w dowolnej sferze.

Krok 2. Opisanie swoich problemów, trudności i stanów emocjonalnych.

Na tym etapie opisujemy świat z naszej perspektywy, rzeczywistość, którą znamy i pamiętamy. Nie szukaj siebie w kryteriach, objawach i opisach z sieci, nie teraz.

Postaraj się nie łączyć swoich spostrzeżeń z opisami zaburzeń, by nie zawężać pola myślenia. W przeciwnym razie, możesz mniej lub bardziej świadomie traktować wspomnienia wybiórczo i zupełnie niepotrzebnie wybierać, które objawy są ważniejsze od innych.

Pozwoli to nam uzyskać szczegółowy obraz naszego funkcjonowania. Każdy szczegół jest ważny.

Warto być świadomym faktu, że każdy z nas może doświadczać tych samych zaburzeń w różny sposób. Czasem pojawiają się objawy nietypowe lub rzadko występujące, których nie znajdziemy na liście symptomów, które występują najczęściej. Za to bardzo możliwe, że specjalista, któremu pokażemy listę, będzie potrafił lepiej połączyć kropki.

Zanim zaczniemy zgłębiać zaburzenia, klasyfikacje, choroby, należy bardzo szczegółowo opisać wszystkie swoje problemy, trudności, niepokoje i stany emocjonalne, bieżące, ale również te z przeszłości. Każdy szczegół jest ważny. W celu uzyskania szczegółowego obrazu naszego funkcjonowania można wymienić i opisać :

• trudności i problemy, które pojawiają się przy wykonywaniu obowiązków i zadań w życiu codziennym;
• zachowania, które są niepokojące, problematyczne, nietypowe, dziwne;
• jakie emocje są dla nas najtrudniejsze oraz jak często i w jakich sytuacjach się pojawiają;
• niepokojące myśli i przekonania (autodestrukcyjne, natrętne, lękowe, odbiegające od rzeczywistości);
• sytuacje i wyobrażenia, które budzą w nas lęk, niepokój i trudne emocje;
• zmiany samopoczucia i nastroju zaznaczając czas i okoliczności, w których występowały;
• wydarzenia z przeszłości, które mogły rzutować na dalsze życie;
• momenty, w których zachodziły znaczące zmiany w naszym zachowaniu i samopoczuciu.

Jeżeli zauważamy u siebie dużo różnych objawów, przydatny może okazać się podział na kategorie np. :

• emocjonalne (uczucia, emocje, nastrój);
• lękowe (niepokój, lęk sytuacyjny, ogólny, paniczny);
• depresyjne (obniżony nastrój, negatywne myśli);
• napęd i aktywność (spowolnienie lub przyśpieszenie psychoruchowe, nerwowość, chęć do działania, zmęczenie, senność lub bezsenność);
• inne somatyczne (dolegliwości fizyczne, jelitowe, fizyczny ból, zaburzony apetyt).

Inny przykład pogrupowania :

• samopoczucie (psychiczne, fizyczne) i nastrój (obniżony, podwyższony, wahania nastroju);
• pojawiające się myśli (negatywne, pozytywne, destrukcyjne, lękowe, natrętne);
• niepokojące zachowania (odbiegające od norm, impulsywne, autodestrukcyjne);
• ewentualne obsesje i działania przymusowe (natrętne myśli, ruchy, nawyki, niemożliwe do opanowania);
• aktywność (chęć do działania, motywacja) i napęd psychoruchowy (spowolnienie lub przyśpieszenie psychiczne oraz fizyczne, niepokój ruchowy, pobudzenie).

Podział dolegliwości najpewniej okaże się pomocne. Po pierwsze, myśli zostaną lepiej poukładane. Po drugie, utworzenie grup, może wytężyć nasz umysł na poszukiwanie innych objawów w danej kategorii, o których wcześniej się nie pomyślało. To z kolei może zapewnić nam szerszą perspektywę, wychodząc poza prosty i wąski zakres objawów.

Krok 3. Zapoznanie się z różnymi zaburzeniami poprzez klasyfikację chorób i problemów zdrowotnych.

Podstawowym narzędziem służącym do diagnozowania jest ICD, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych.

Od 1 stycznia 2022 r. za obowiązującą międzynarodową klasyfikacją uznaje się 11-stą wersję ICD, a wraz z tą datą następuje 5-letni okres przejściowy, przeznaczony na wdrażanie nowej wersji. Do momentu jej wdrożenia, w naszym kraju nadal stosuje wersję 10-tą. Zatem warto poznać zarówno wersję 10, jak i 11.

ICD wersja 11 stanowi bardzo dobre źródło do zdobycia bazowej wiedzy o poszczególnych chorobach i zaburzeniach psychicznych.

By zapoznać się z klasyfikacją :

• otwórz klasyfikację chorób i zaburzeń zdrowotnych ICD-10 oraz ICD-11;
• zapoznaj się z ogólnym podziałem zaburzeń psychicznych;
• przeczytaj charakterystykę każdej grupy zaburzeń;
• znajdź i przeczytaj opisy jednostek, zaburzeń, które Cię interesują.

Ogólnodostępny, darmowy przegląd klasyfikacji ICD-10, ICD-11.

ICD-10 (1992r.) : “Klasyfikacja ICD-10 zaburzeń psychicznych i behawioralnych: opisy kliniczne i wytyczne diagnostyczne” (adres internetowy linku : https://www.who.int/publications/i/item/9241544228)

Publikacja dostępna w jęz. angielskim. “Zawiera opisy kliniczne, wytyczne diagnostyczne i kody wszystkich zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania powszechnie spotykanych w psychiatrii klinicznej.”

ICD-11 : Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób, wersja 11. (adres internetowy linku : https://icd.who.int/en)

icd.who.int udostępnia również przegląd ICD-10, natomiast nie znajdziemy w nim kryteriów diagnostycznych, ani pełnych opisów klinicznych.

Pierwsze obeznanie się ze stroną może wydawać się delikatnie skomplikowane, dlatego wytłumaczę działanie strony, by nikt nie miał problemu z jej obsługą.

1. Na stronie głównej znajdź i wybierz pozycję “Przeglądarka ICD-11” lub “Przeglądarka ICD-10“.
2. Po lewej stronie wyświetli się spis treści klasyfikacji, podzielonej na kategorie, co stanowi podział zaburzeń.
3. Małe, trójkątne strzałki, znajdujące się przed nazwami poszczególnych pozycji, służą do rozwinięcia podlisty różnych grup zaburzeń, a kolejną podlistę stanowią już konkretne jednostki.
4. Aby wyświetlić informacje o danej jednostce z listy, wpisz jej nazwę lub kod, w polu do wyszukiwania, znajdującym się nad listą i kliknij odnośnik.

Obecnie (2023 rok.) w Polsce lekarze stawiają diagnozy na podstawie ICD-10.

Przy pomocy klasyfikacji możemy :

• poznać spis różnych problemów psychicznych;
• przyjrzeć się opisom dużej ilości jednostek;
• wypisać zaburzenia, w których odnajdujemy objawy swoich trudności;
• zapoznać się z wytycznymi diagnozowania poszczególnych zaburzeń;
• poznać kluczowe objawy dla danej jednostki;
• odszukać objawy, które rozpoznajemy u siebie, ale wcześniej nie byliśmy ich świadomi.

Krok 4. Zdobywanie wiedzy o zaburzeniu, chorobie lub problemie psychicznym.

Chcąc zebrać odpowiednią wiedzę, dobrze jest :

• korzystać z klasyfikacji chorób i zaburzeń;
• odszukiwać informacje na stronach poświęconych konkretnej dziedzinie, tematyce, np. zdrowiu psychicznemu, psychiatrii, psychologii, czy też wybranym zaburzeniom;
• czytać artykuły, również naukowe, z oznaczeniami autorów, które zawierają specjalistyczną wiedzę na temat zaburzeń, chorób i problemów psychicznych, najczęściej dostępne w formacie dokumentów pdf;
• sięgać po książki, które przybliżą nas do trafnej diagnozy;
• dodawać najciekawsze artykuły i strony internetowe do zakładek w przeglądarce;
• mieć osobny folder na urządzeniu dla pobranych dokumentów pdf;
• sporządzać notatki i zbierać najważniejsze informacje z różnych źródeł w jedno miejsce;
• zapisywać swoje przemyślenia w notatkach lub pamiętniku;
• analizować wszystkie kluczowe treści;
• objawy danej jednostki zdobyte z różnych źródeł możesz gromadzić na jednej liście, a następnie zakreślać te, które zauważasz u siebie;
• porównywać, zestawiać ze sobą informacje i objawy różnych zaburzeń.

Pamiętaj, w pierwszej kolejności należy wypisać swoje trudności, objawy, problemy, a dopiero następnie szukać ich w opisach zaburzeń. Nigdy na odwrót. Nie kieruj się myślą : “w tym zaburzeniu widzę swoje cechy”, ale pomyśl : “te cechy pasują do tego zaburzenia”, albo nawet do kilku, które następnie będzie trzeba porównać.

Krok 5. Weryfikacja swoich podejrzeń u specjalisty. Wizyta u psychologa i lekarza psychiatry.

Pamiętajmy, że zaburzenia i choroby psychiczne bardzo często wymagają leczenia, terapii lub ogólnie wsparcia pacjenta w nienajlepszym stanie psychicznym.

Jeżeli odczuwamy nieprawidłowości w swoim funkcjonowaniu psychofizycznym, warto udać się do specjalisty, by :

• opowiedzieć o swoich niepokojach osobie, która ma odpowiednie kompetencje i szeroką wiedzę dotyczącą wszelkich problemów psychicznych;
• mieć możliwość wykonania testów, których wyniki zostaną omówione;
• dać sobie szansę na specjalistyczną diagnozę i leczenie, które może poprawić nasz stan psychiczny;
• dowiedzieć się jakie metody leczenia można podjąć i na jakie efekty można liczyć;
• wspólnie zastanowić się, co dalej można zrobić, by dążyć do lepszego samopoczucia i sprawniejszego funkcjonowania;
• otrzymać specjalistyczne wsparcie emocjonalne.

Więcej argumentów popierających tezę, że specjalistyczna diagnoza jest potrzebna i warto ją poznać, przedstawiłam we wpisie : “Diagnoza chorób i zaburzeń psychicznych, istotne informacje.”

My sami nie jesteśmy wobec siebie całkowicie obiektywni. Czasem jest po prostu tak, że objawy uznajemy za ważne dość wybiórczo, pomijając istotne szczegóły, które wychodzą poza obszar naszych zainteresowań tematem. Między innymi dlatego ważna jest diagnostyka poprowadzona przez odpowiedniego specjalistę.

Pamiętaj, w razie jakichkolwiek wątpliwości, obaw i podejrzeń, dotyczących własnego samopoczucia i funkcjonowania w sferze psychicznej, należy udać się po poradę do psychiatry lub psychologa.

Internetowe testy na zaburzenia i choroby psychiczne, czy warto je wykonywać?

Testy internetowe, mające określić prawdopodobieństwo występowania konkretnego zaburzenia lub choroby u danej osoby, od lat cieszą się dużym zainteresowaniem i jakże dobrze się klikają. Natomiast w postrzeganiu takich testów należy wykazać się dużą ostrożnością. Wiele nieskomplikowanych testów stworzonych jest przez osoby prywatne, pojedynczych psychologów, czy osoby publikujące treści dla różnych stron internetowych. To, że jakiś test znajduje się na ładnie wyglądającej stronie i być może zautoryzował go specjalista, nie oznacza od razu, że opracowanie jest rzetelne, pomocne i warte uwagi. Testy wykonywane w sieci niestety mogą wprowadzać w błąd. Mylące mogą okazać się zarówno same pytania, jak i podsumowanie wyników.

Szybki test może okazać się tym bardziej szkodliwy, gdy osoba zainteresowana boi się zasięgnąć pomocy w realnym życiu i wykonując taki sprawdzian, chce dowiedzieć się, czy jest wystarczająco źle, by zawracać komuś głowę.

Czy są natomiast rzetelne i warte uwagi testy? Oczywiście. Choć nadal najlepszym wyborem będą testy rozwiązywane u specjalisty, który swoim eksperckim okiem przeanalizuje wyniki. My sami, nawet podświadomie, możemy modyfikować odpowiedzi tak, by uzyskać rezultaty odpowiadające naszym oczekiwaniom. Samodzielna ocena wyników, będzie tym bardziej nieobiektywna, gdy podczas sprawdzania punktacji, będziemy zmieniać odpowiedzi. Albo też, kiedy zapoznamy się ze sposobem liczenia punktów, zanim rozwiążemy test. Również ponowne próby wykonywania tego samego testu mogą nie służyć obiektywizmowi.

Jak wyglądają rzetelne testy?

Po pierwsze wykonane są przez wykształconych w swojej dziedzinie specjalistów. Istotne dla świata psychologii i psychiatrii metody diagnozowania problemów zdrowotnych oraz określania ich nasilenia, sygnowane są nazwiskiem zasłużonego w swej dziedzinie autora. Jedne z metod stanowią kryteria w klasyfikacjach chorób, tj. ICD lub DSM. Inne metody opracowane zostały, np. w formie testów. Stosowane przez specjalistów testy składają się z wielu pytań, ale towarzyszy im różny system odpowiedzi. W niektórych odpowiadamy TAK lub NIE, w innych stosowane jest stopniowanie, typu : czasami/często/bardzo często. Rzetelny test nie ma być, ani łatwy, ani szybki. Ma być dokładny i skuteczny.

Podsumowując. Dwie strony medalu : prawidłowa i nieprawidłowa samodiagnoza.

Jakie konsekwencje może przynieść nierzetelna i błędna samodiagnoza?

1. Skierowanie myślenia na błędne tory.
2. Kształtowanie się błędnych przekonań.
3. Zawężenie myślenia o przyczynie swoich problemów.
4. Wybiórczość w zakresie zauważanych przez siebie objawów.
5. Segregowanie objawów na ważne i mniej ważne lub ich pomijanie.
6. Interesowanie się tylko niektórymi, wybranymi problemami.
7. Zniekształcenie postrzegania siebie, obrazu swojego funkcjonowania, objawów, nieprawidłowości.
8. Dopasowywanie swojego zachowania do objawów konkretnego zaburzenia.
9. Nieprawidłowo ukierunkowany wywiadu u specjalisty.

Pozytywne aspekty, jakie może przynieść samodiagnoza, przeprowadzona odpowiedzialnie i prawidłowo.

1. Nabywanie zupełnie nowej wiedzy.
2. Wdrożenie i praktykowanie samoobserwacji.
3. Większa samoświadomość (swojego samopoczucia, uczuć, trudności).
4. Rozumienie siebie (swoich potrzeb, emocji, problemów).
5. Umiejętność określenia swojego bieżącego stanu psychicznego.
6. Lepsze, łatwiejsze wyrażanie siebie (swoich emocji, zmartwień).
7. Bardziej zrozumiała komunikacja ze specjalistą.
8. Możliwość przekazania specjaliście bardzo cennych obserwacji i spostrzeżeń.
9. Czynny udział w diagnozowaniu.
10. Większa pewność siebie na wizytach z uwagi na posiadaną wiedzę.
11. Korzystanie z pamiętnika (notesu/aplikacji).
12. Odnalezienie ciekawych informacji o posiadanych problemach.
13. Być może, zdobycie wiedzy o samym sobie (np. cechach osobowości).

Kiedy sięgnąć po pomoc?

Jeśli niepokoisz się o swoje zdrowie psychiczne, nie czekaj na pogorszenie się Twojego stanu. Odpowiedni moment, by sięgnąć po pomoc, zawsze jest TERAZ.

Zainteresowania warte są wszystkie problemy i niepokoje dotyczące zdrowia psychicznego. Mogą to być trudności w funkcjonowaniu społecznym, problemy emocjonalne, wyraźne zmiany nastroju, samopoczucia i aktywności, lęki, obsesyjne myśli, problematyczne zachowania i inne odstępstwa od sprawnego funkcjonowania.

Być może odczuwasz teraz lęk i boisz się postawić pierwszy krok. Jednak musisz wiedzieć, że problemy natury psychicznej, nie wykazują dużych zdolności samo-naprawczych, a ponadto lubią się z czasem pogłębiać i mnożyć. Dlatego nie ma podstaw, by czekać ze złudną nadzieją, że może samo przejdzie. To oszukiwanie siebie. Nie skazuj się na cierpienie przez kolejne dni, tygodnie i lata.

Zaopiekuj się swoim zdrowiem psychicznym. Zapoznaj się bliżej z tym, o co się martwisz, obserwuj się, zapisuj co najważniejsze, czytaj wartościowe treści. Ale co najważniejsze, pamiętaj, że jeśli Twój organizm wysyła Ci niepokojące sygnały ze strony funkcjonowania psychicznego, nie zwlekaj i od razu zapisz się na wizytę u specjalisty. W trakcie czekania na umówiony termin, dalej możesz prowadzić samoobserwację i poszerzać swoją wiedzę.

Przeczytaj również, jakie są różnice między poszczególnymi specjalistami zdrowia psychicznego : Psychiatra, psycholog kliniczny, psychoterapeuta?

Tworzenie powyższych treści, opierałam na swojej własnej wiedzy, doświadczeniach i analizie problemu autodiagnozy, dlatego traktuj go, jako luźny poradnik, a nie jako specjalistyczną wiedzę. Pamiętaj, nic nie zastąpi osobistej porady u specjalisty.

Pierwszą wersję wpisu opublikowano : 21 kwietnia 2020 r.
Bieżąca wersja opublikowana została : 13 czerwca 2023 r.